آرش صادقی‌پناه معاون علمی فنی طرح چشمه نور ایران در گفت و گو با حیات درباره پروژه چشمه نور ایران توضیح داد و گفت: چشمه نور یک مجتمع بزرگ مقیاس از شتاب دهنده‌های ذرات و دربرگیرنده آزمایشگاه‌های پیشرفته تصویربرداری و آنالیز ماده در عمق کمتر از نانومتر و با درخشندگی چندین میلیارد برابر دستگاه‌های متداول اشعه ایکس است؛ هدف اصلی این طرح ملی، ایجاد اولین آزمایشگاه مقیاس بزرگ برای انجام تحقیقات نانو فناوری و مطالعات بین رشته‌ای در ایران و رفع نیازهای فنی و تخصصی دانشمندان و محققان کشور است. این ابرپروژه که پیش از این مهمترین ابرآزمایشگاه غرب آسیا و معادل ۱۰ طرح بزرگ ملی خوانده شده بود، قرار است با هدف رسیدن به پرتوهای نوری بسیار درخشنده (میلیاردها برابر درخشنده‌تر از نور خورشید) راه را برای انجام آزمایش‌های دقیق محققان در رشته‌های مختلف هموار کند.
وی ادامه داد: این پروژه که اولین نمونه از نسل چهارم آن در خاورمیانه خواهد بود، موتور محرک توسعه علم و فناوری در حوزه‌های گسترده از پزشکی و نفت تا دفاع و باستان‌شناسی خوانده شده و هشت سال دیگر به بهره‌برداری کامل می‌رسد که ابعاد این ابر پروژه به اندازه یک استادیوم فوتبال دانست.
وی با تشریح عملکرد این شتاب‌دهنده ذرات بسیار بزرگ، گفت: کار اصلی این مجموعه، تولید تابش ایکس با مشخصات خاص از نظر محدوده انرژی، پراندگی و درخشندگی است که با هیچ ابزار دیگری در دنیا قابل تولید نیست. این تابش برای تصویربرداری و تحلیل مواد در ابعاد نانومتر و حتی دهم نانومتر استفاده می‌شود؛ قابلیتی که هیچ دستگاه دیگری در جهان جز «چشمه نور» از آن برخوردار نیست.
پیشگامی ایران در خاورمیانه با نسل چهارم
صادقی‌پناه با اشاره به وجود حدود ۵۰ چشمه نور در جهان که عمدتاً در کشورهای پیشرفته مستقر هستند، افزود: در منطقه خاورمیانه تنها اردن دارای یک دستگاه مشارکتی است که یک ماشین قدیمی ارتقایافته آلمانی مربوط به دهه ۱۹۸۰ است. بنابراین جای این ماشین نسل چهارم که جدیدترین نوع است، در منطقه ما خالی است. این ابزار یک موتور اصلی برای توسعه و پیشرفت علم و فناوری در کشور است که برای رقابت علمی در دنیا به آن نیاز داریم.
معاون علمی فنی طرح چشمه نور ایران، حوزه‌های کاربردی این پروژه را بسیار گسترده برشمرد و به مواردی همچون: مواد و متالورژی، مگنت‌ها، میکروالکترونیک، آلیاژهای خاص، سلول‌های خورشیدی، کامپوزیت‌ها، صنایع معدنی، باتری‌های جدید، موتورهای الکتریکی، خنک‌کننده‌های فلز مایع، علوم زیستی، صنعت دارو، طراحی دارو، کشاورزی، امنیت غذایی، محیط زیست، نفت، کاتالیست‌های نفت، کیفیت سوخت، صنایع دفاعی، باستان‌شناسی، جرم‌شناسی، تحقیقات صحنه جرم، حقوق، علوم انسانی و پلیمرها اشاره کرد.
وی با بیان اینکه طرح چشمه نور ایران از اواسط دهه ۸۰ کلید خورده، تصریح کرد: از همان ابتدا تلاش بر ساخت حداکثری تجهیزات در داخل کشور بوده و کار بر روی زیرساخت‌ها از حدود ۱۵ سال پیش آغاز شده است. در این مسیر، حجم زیادی تحقیق و توسعه انجام و همکاری با مراکز تحقیقاتی کشورهای پیشرفته صورت گرفته و دانش فنی زیادی کسب شده است.
آرش صادقی‌پناه، معاون علمی‌فنی طرح چشمه نور ایران گفت: که طراحی تمامی بخش‌های این پروژه ملی به پایان رسیده و عملیات احداث ساختمان در سایت اجرای طرح آغاز شده است.
او با اشاره به پیشرفت‌های فنی هم‌زمان در این پروژه افزود: «طراحی بخش قابل‌توجهی از قطعات انجام شده و نخستین شتاب‌دهنده ذرات بومی کشور با بیش از ۹۰ درصد ساخت داخل، تولید شده است.» به گفته صادقی‌پناه، این شتاب‌دهنده، یک تجهیز تحقیقاتی پرکاربرد در حوزه‌های پیشرفته علمی و صنعتی محسوب می‌شود.
دستاوردهای فناورانه در مسیر ساخت
صادقی‌پناه گفت: از اواسط دهه ۱۳۸۰ طراحی این پروژه آغاز و بخش بزرگی از زیرساخت‌ها و دانش فنی آن در داخل توسعه یافت.همچنین توانستیم نخستین شتاب‌دهنده ذرات بومی کشور و بیش از ۹۰ درصد قطعات آن ساخت داخل است. همچنین نخستین آزمایشگاه مغناطیس و فناوری ساخت مگنت‌های یکپارچه، پمپ خلأ یونی و محفظه خلأ در همین مسیر ایجاد شد. او گفت این پروژه به‌لحاظ فنی مشابه پروژه‌های بین‌المللی بوده و در برخی حوزه‌ها مانند تقویت‌کننده بسامد رادیویی، ایران جزو نخستین سازندگان جهان بوده است
صادقی‌پناه درباره زمان‌بندی پروژه اظهار داشت: این پروژه‌ها در دنیا ۸ تا ۱۰ سال و در مواردی مانند اسپانیا ۱۵ سال طول می‌کشند. اگر از ابتدای سال آینده بودجه مورد نیاز تعلق گیرد، برآورد ما ۸ سال برای دستیابی به فاز اول است و انتهای سال ۱۴۱۲ به بهره‌برداری نهایی می‌رسیم. این پروژه به صورت فازبندی افتتاح خواهد شد.همچنین با برآوردهای صورت گرفته میزان بودجه مورد نیاز برای تکمیل و راه‌اندازی فاز اول۲۲ همت است.
معاون علمی فنی طرح چشمه نور ایران از آموزش ۱۲۰ گروه تحقیقاتی در کشور خبر داد و گفت: هدف این است که این تعداد را در دو سال آینده به ۲۵۰ گروه برسانیم تا با قابلیت‌های این ابزار آشنا شوند.
وی در پایان بر «سرریز فناوری» گسترده این پروژه تأکید کرد و گفت: فناوری‌های توسعه‌یافته در این مسیر، هم اکنون در صنایع دیگر کشور در حال استفاده است.
نظر شما